Vinsamlegast athugið að þetta efni er eldra en 8 ára.
Búfjárbeit á uppblásnu landi getur aldrei talist sjálfbær, hvorki í Lesotho né á Íslandi.
Búfjárbeit á uppblásnu landi getur aldrei talist sjálfbær, hvorki í Lesotho né á Íslandi.
Mynd / Hafdís Hanna Ægisdóttir.
Lesendarýni 22. febrúar 2016

Hvernig getur beit á uppblásnu landi talist jákvæð og jafnvel sjálfbær?

Höfundur: Þórunn Pétursdóttir landgræðsluvistfræðingur
Á hverju ári sækir Ísland heim hópur háskólafólks frá nokkrum löndum Afríku og Asíu sem öll eiga það sammerkt með okkur að glíma við afleiðingar landeyðingar af völdum ósjálfbærrar landnýtingar. 
 
Hópurinn situr meðal annars fjölmörg námskeið Landgræðsluskóla Sameinuðu þjóðanna þar sem okkar fremstu sérfræðingar frá  Landbúnaðarháskólanum, Landgræðslunni og fleiri stofnunum á sviðum vistfræði, landnýtingar- og landgræðslufræða kenna þeim að þekkja orsakir og afleiðingar landhnignunar. Þeim er einnig leiðbeint um hvað þurfi að gera til að stöðva landeyðingu og hvaða aðferðir reynast bestar til að byggja upp gróður og jarðvegsgæði á rofnu landi. Síðast en ekki síst er þeim kennt að tileinka sér aðferðafræði sjálfbærrar landnýtingar. Í stuttu máli þýðir það að nýta ekki landið/auðlindina meira en svo að gæði hennar haldist stöðug og rýrni ekki. 
 
Nýting á gróðurlitlu landi getur aldrei talist sjálfbær
 
Forsendur þessara viðmiða eru að auðlindin sé í það góðu ástandi að hún þoli nýtingu. Nýting á gróðurlitlu landi getur því aldrei talist sjálfbær, alveg sama þótt gróður virðist í framför. Fyrst þarf landið að ná upp því sem í vistfræði kallast viðnámsþróttur gegn raski sem og öflugu þanþoli. Ímyndum okkur íþróttamann sem brotnar svo illa að hann getur ekki keppt um sinn. Brotið grær en hann getur ekki keppt aftur fyrr en löngu seinna því beinið sem brotnaði er svo viðkvæmt gegn hnjaski að það getur auðveldlega brotnað aftur ef hann fer ekki rólega í að byggja upp fyrri getu og styrk áður en hann keppir á ný. Þannig verðum við að líta á ferli gróðurframvindu á uppblásnum svæðum. Svæðin verða að fá sem mestan frið til að gróa og ná upp fyrri vistgetu. Það tekur tíma og það verður að virða.
 
Allt þetta læra afrískir og asískir nemendur Landgræðsluskólans. Þau fara einnig í fjölbreyttar vettvangsferðir og heimsækja meðal annars bændur og landbúnaðarráðgjafa sem miðla þeim af reynslu sinni. Á ferðum sínum um Ísland upplifa nemarnir líkindin við gróðurvana heimahagana og sjá að það er full ástæða fyrir því af hverju þetta námskeið er í boði hér norður við heimskautsbaug. Ósjálfbær landnýting á viðkvæmu landi leiðir alltaf til landeyðingar, sama hvaða heimsálfa á í hlut. 
 
Skýtur skökku við
 
Það skýtur því skökku við að lesa hér á síðum Bændablaðsins lærðar greinar um að beit á illa grónu landi geti haft góð áhrif á gróðurframvindu innan svæðanna? Samkvæmt beitarfræðum getur skipulögð beitarstýring á vel grónu landi aukið tegundafjölbreytni flórunnar. Engin slík rannsókn hefur þó verið gerð hérlendis að mér vitanlega og því erfitt að staðhæfa að hið sama eigi við hér og í þeim löndum sem vitnað er til. Samanburður á gróðurbreytingum innan ágætlega gróinna beitilanda, gerður með um 25 ára millibili á bæði láglendi og hálendi hérlendis, sýndi reyndar að minna beitarálag og hlýnandi loftslag hafði almennt leitt til aukins hlutfalls háplantna í gróðurþekju og meiri uppskeru innan mælireitanna (Borgþór Magnússon o.fl. 2006). 
 
En – það gengur aldrei upp að bera saman epli og appelsínur. Það er einfaldlega ekki hægt að bera gróðurframvindu og uppsöfnun kolefnis í eldfjallajarðvegi illa gróinna íslenskra hálendissvæða saman við það sem gerist til að mynda í vel grónu skandinavísku landi. Þær rollur sem raga um auðnir munu heldur aldrei skilja eftir nægilegt magn af áburðarefnum til að efla vistgetu kerfanna en þær fara létt með að bíta þann litla gróður sem finnst á svæðinu og tryggja að fræframboð verði lítið sem ekkert.
 
Þurfum að vinna út frá staðreyndum
 
Rétt eins og nemar Landgræðslu­skólans læra að þótt vistfræðilegar forsendur fyrir landeyðingu og endurheimt eyddra vistkerfa séu alls staðar þær sömu þá ráða landfræðilegar, umhverfis- og veðurfarslegar aðstæður hvaða nálganir og aðferðir virka best á hverjum stað. Íslenskar aðstæður eru erfiðar. Við þurfum að vinna út frá þeirri staðreynd og stýra eða jafnvel stöðva tímabundið landnýtingu á viðkvæmum svæðum í takt við það. Kannski fyrsta skrefið sé að senda okkur öll í Landgræðsluskólann?  
 
Heimildir:  
Magnússon B., B.H. Barkarson, B.E. Guðleifsson, B.P. Maronsson, S. Heiðmarsson, G.A. Guðmundsson, S.H. Magnússon og S. Jónsdóttir. 2006.
Vöktun á ástandi og líffræðilegri fjölbreytni úthaga 2005. Fræðaþing landbúnaðarins.
 
Þórunn Pétursdóttir
landgræðsluvistfræðingur

Skylt efni: búfjárbeit | landeyðing

Fagfundur og afmælisráðstefna
Skoðun 11. mars 2024

Fagfundur og afmælisráðstefna

Tveir viðburðir tengdir sauðfjárrækt haldnir dagana 21. -22. mars næstkomandi.

Er framtíðin lægra verð fyrir minni gæði?
Skoðun 15. febrúar 2024

Er framtíðin lægra verð fyrir minni gæði?

Við sem neytendur gerum miklar kröfur til innlendrar matvælaframleiðslu og við t...

Heilsársvegur yfir Öxi er skynsamleg fjárfesting
Skoðun 16. nóvember 2023

Heilsársvegur yfir Öxi er skynsamleg fjárfesting

Tilhneiging stjórnmálamanna er að líta á fjármagn sem veitt er í samgöngur sem k...

Óvissutímar
Skoðun 16. nóvember 2023

Óvissutímar

Á óvissutímum með eldgos yfirvofandi, þegar þetta er skrifað, er hægt að fullyrð...

Hinn glæsilegi árangur
Skoðun 14. nóvember 2023

Hinn glæsilegi árangur

Mér líður satt að segja hálf hjárænulega að setjast við skriftir um þrasið og ós...

Dagur sauðkindarinnar
Skoðun 13. nóvember 2023

Dagur sauðkindarinnar

Dagur sauðkindarinnar í Rangárvallasýslu var haldinn í reiðhöllinni Skeiðvangi á...

Áhættumatið og aðför að íslenskum hagsmunum
Skoðun 1. ágúst 2023

Áhættumatið og aðför að íslenskum hagsmunum

Í fréttatilkynningu Hafrannsóknastofnunar og í grein Ragnars Jóhannssonar, ranns...

Landbúnaðurinn og aðstoð við Úkraínu
Skoðun 8. júní 2023

Landbúnaðurinn og aðstoð við Úkraínu

Við lifum á óstöðugustu og hættulegustu tímum síðan síðari heimsstyrjöldinni lau...