Vinsamlegast athugið að þetta efni er eldra en 8 ára.
Uppgrætt land norðan við Gunnarsholt.
Uppgrætt land norðan við Gunnarsholt.
Mynd / Ásgeir Jónsson
Lesendarýni 15. mars 2016

Gæðastýring í sauðfjárrækt og sjálfbær landnýting

Höfundur: Guðmundur Halldórsson Höfundur er starfsmaður Landgræðslu ríkisins
Ég, eins og fleiri, er hugsi yfir nýjum samningi um starfsskilyrði sauðfjárræktar, sem er hluti af búvörusamningnum, og hvernig hann muni þjóna bændum, landi og þjóð. 
 
Guðmundur Halldórsson. 
Alls verða greiðslur til sauðfjárbænda á næsta ári tæpir 5 milljarðar – í lok samnings um 4,5 milljarðar. Nær allur þessi stuðningur er beintengdur við fjárfjölda, það er að segja, bóndinn fær ríflega 10.000 kr. í stuðning fyrir hverja vetrarfóðraða kind. Um helmingur greiðslna er nú svokallaðar beingreiðslur, um þriðjungur svokölluð gæðastýring sem er: „Álagsgreiðslur sem greiðast á allt framleitt kindakjöt frá framleiðendum sem uppfylla kröfur um velferð búfjár, sjálfbæra landnýtingu“ o.fl. (nýr búvörusamningur – grein 4.). Þetta álag er því einnig beintengt við fjárfjölda. Því fleira fé, því hærri gæðastýringargreiðslur sem er óheppilegt því aukinn fjárfjöldi eykur að sjálfsögðu álag á beitiland. 
 
Sú stofnun sem ég starfa hjá hefur það hlutverk að skila umsögn til Matvælastofnunar um hvort landnýting hjá framleiðendum sé sjálfbær, þ.e.a.s. að beit sé stillt í hóf svo ekki sé gengið of nærri gróðri og jarðvegi og að auðnir þar sem gróður er að berjast við að nema land séu ekki beittar. Alloft hafa verið gerðar athugasemdir við að landnýting sé ekki sjálfbær, en í reynd hefur ekkert bú misst gæðastýringargreiðslur þrátt fyrir slæmt ástand beitilands. Fyrir stofnun sem hefur þá lagalegu skyldu að koma í veg fyrir eyðingu gróðurs og jarðvegs er þetta alvarleg staða. Það er svipað og að heilbrigðiseftirliti væri ekki heimilt að loka matvælavinnslu þar sem heilbrigðiskröfum er ekki fullnægt. 
Þurfa sauðfjárbændur að hafa áhyggjur af þessari stöðu? Ég tel að svo sé. Sé hugmyndin með búvörusamningnum sú að gæðastýringu verði framfylgt í raun með faglegum hætti, sem hlýtur að vera ætlunin, blasir við erfið staða fyrir margan bóndann. Að missa gæðastýringarálag í dag er alvarleg tekjuskerðing – árið 2025 verður staðan enn erfiðari. Þá mun búið missa um 6.000 kr. tekjur á hverja vetrarfóðraða kind verði gæðastýringargreiðslur stöðvaðar. Það er tap upp á um 3 milljónir kr. á ári í hreinum tekjum fyrir 500 kinda bú, sem er nærri því að vera meðalbú. Það er hætt við að margir bændur myndu kikna undan slíku. Hinn möguleikinn er að gæðastýringin verði áfram í reynd marklaus. Sá kostur þjónar ekki bændum til langframa. Nú er í gangi söluátak sem hefur að megininntaki að íslenskt lambakjöt sé framleitt á sjálfbæran hátt. Ef gæðastýring, sem á að tryggja sjálfbæra framleiðslu,  er ekki virk þá er tómt mál að tala um sjálfbærni í þessu samhengi. Þetta er pattstaða sem þjónar ekki bændum, ekki landinu og ekki þjóðinni.
 
Eru til aðrar leiðir? Já, þær eru til. Um allt land blasa við brýn landbótaverkefni. Vaxandi álag frá ferðamönnum kallar á úrbætur og uppbyggingu, það þarf að endurheimta votlendi, það þarf að græða upp rofið land, það þarf að binda kolefni í jarðvegi og gróðri og svo mætti lengi telja. Öll þessi verkefni eru í sveitum landsins og krefjast fólks sem þekkir landið, kann til uppgræðslustarfa og á vélar sem til þarf. Í búvörusamninginn þarf að setja ákvæði um að bóndi sem missir gæðastýringarálag eigi þess kost að breyta búháttum og sækja tekjur í vinnu við brýnar landbætur. Þannig mætti slá margar flugur í einu höggi. Það yrði bylting í verndun gróðurs og jarðvegs, skapaðir nýir atvinnumöguleikar í sveitum landsins og dregið úr hættu á offramleiðslu lambakjöts. 
 
Að lokum þetta. Neysla landsmanna á lambakjöti hefur dregist saman um áratuga skeið. Nú hefur verið hafið átak til að snúa þessari þróun við og styrkja markaðssókn erlendis. Sú sókn byggir á því að íslenskt lambakjöt sé einstök hágæða vara, framleidd á umhverfisvænan hátt. Þær tillögur sem hér hafa verið lagðar fram ríma vel við það.
 
Guðmundur Halldórsson
Höfundur er starfsmaður Landgræðslu ríkisins
Fagfundur og afmælisráðstefna
Skoðun 11. mars 2024

Fagfundur og afmælisráðstefna

Tveir viðburðir tengdir sauðfjárrækt haldnir dagana 21. -22. mars næstkomandi.

Er framtíðin lægra verð fyrir minni gæði?
Skoðun 15. febrúar 2024

Er framtíðin lægra verð fyrir minni gæði?

Við sem neytendur gerum miklar kröfur til innlendrar matvælaframleiðslu og við t...

Heilsársvegur yfir Öxi er skynsamleg fjárfesting
Skoðun 16. nóvember 2023

Heilsársvegur yfir Öxi er skynsamleg fjárfesting

Tilhneiging stjórnmálamanna er að líta á fjármagn sem veitt er í samgöngur sem k...

Óvissutímar
Skoðun 16. nóvember 2023

Óvissutímar

Á óvissutímum með eldgos yfirvofandi, þegar þetta er skrifað, er hægt að fullyrð...

Hinn glæsilegi árangur
Skoðun 14. nóvember 2023

Hinn glæsilegi árangur

Mér líður satt að segja hálf hjárænulega að setjast við skriftir um þrasið og ós...

Dagur sauðkindarinnar
Skoðun 13. nóvember 2023

Dagur sauðkindarinnar

Dagur sauðkindarinnar í Rangárvallasýslu var haldinn í reiðhöllinni Skeiðvangi á...

Áhættumatið og aðför að íslenskum hagsmunum
Skoðun 1. ágúst 2023

Áhættumatið og aðför að íslenskum hagsmunum

Í fréttatilkynningu Hafrannsóknastofnunar og í grein Ragnars Jóhannssonar, ranns...

Landbúnaðurinn og aðstoð við Úkraínu
Skoðun 8. júní 2023

Landbúnaðurinn og aðstoð við Úkraínu

Við lifum á óstöðugustu og hættulegustu tímum síðan síðari heimsstyrjöldinni lau...