Vinsamlegast athugið að þetta efni er eldra en 5 ára.
Vetrarvertíðin ekki svipur hjá sjón
Fréttaskýring 22. febrúar 2019

Vetrarvertíðin ekki svipur hjá sjón

Höfundur: Guðjón Einarsson

Fyrir þremur áratugum eða svo voru hátt í 500 netabátar að veiðum á vetrarvertíðinni. Núna eru þeir aðeins 20–30 talsins á öllu landinu að undanskildum smábátum. 

Sú var tíðin að allar hafnir á vertíðarsvæðinu svokallaða frá Hornafirði vestur um til Patreksfjarðar voru þétt setnar netabátum og netagirðingar lágu um allan sjó. Meðan veiðar voru frjálsar kepptust allir við að ná sem mestum afla á þeim tíma þegar þorskurinn gekk upp á grunnið til hrygningar og auðveldast var að veiða hann. Í góðum aflaárum var talað um landburð af fiski þannig að stundum varð að kalla út allar vinnandi hendur, þar á meðal skólakrakka, til þess að „bjarga verðmætum“ eins og það var nefnt. Sæmdarheitið aflakóngur fékk sá skipstjóri sem ásamt áhöfn sinni veiddi mest á hverri vertíð. Það var eftirsóttur titill.

Íslandsmet í netaveiðum

Einn þessara aflakónga var Björgvin Gunnarsson í Grindavík, Venni á Geirfugli eins og hann var kannski betur þekkur, en hann og áhöfn hans veiddu 1.704 tonn í netin árið 1970 sem þá var Íslandsmet og kannski heimsmet. Björgvin rifjaði upp þessa tíma í samtali við Hjört Gíslason sem birt var í Fiskifréttum fyrir nokkrum árum.

,,Vertíðarnar voru hreinlega ævintýri. Við vorum ekkert einir um að fiska mikið. Þetta voru auðvitað frjálsar veiðar og fiskigengdin alveg ótrúleg. Trossurnar voru gjörsamlega haugfullar af fiski,“ segir Björgvin. Eitt sinn fengu þeir 70 tonn í fimm trossur eftir blánóttina, allt saman stór og fallegur þorskur. Björgvin bendir á í viðtalinu að nú sé flotinn orðinn svo góður og vel búinn tækjum að það sé enginn vandi lengur að veiða. Vandinn felist í því að fara skynsamlega að og taka ekki of mikið.

Allt að hundrað skip lönduðu daglega í Grindavík á þessum árum, höfnin var full af skipum og aðkomubátar voru fjölmargir. Á vetrarvertíðinni komu bátar frá Ólafsfirði, Dalvík, Grenivík og Norðfirði til Grindavíkur. Aðrar hafnir voru einnig þétt setnar.

Áfram fjöldi netabáta

Eftir því sem árin liðu fóru stjórnvöld að setja hömlur á veiðar en samt var fjöldi netabáta áfram mikill. Samkvæmt tölum í Útvegi, riti Fiskifélags Íslands, voru 440–500 bátar skráðir á net í mánuðum mars til maí árið 1982. Það ár var þorsaflinn reyndar talsvert meiri en menn eiga að venjast í seinni tíð eða 381 þúsund tonn, þar af kom þriðjungurinn í net eða 128 þúsund tonn.

Tíu árum síðar, eða árið 1992, hafði bátum á netaveiðum á vertíðinni ekki fækkað ýkja mikið þótt heildaraflinn hafi minnkað verulega. Ennþá voru 460 netabátar skráðir í aprílmánuði og um 380 bátar í mánuðunum mars og maí. Þá var heildarþorskaflinn 267 þús. tonn, þar af veiddust 60 þús. tonn í net eða 22%.

Enn færum við okkur fram um tíu ár, til ársins 2002. Þá veiddust 213 þús. tonn af þorski, þar af 44 þús. tonn í net eða 21% af heildinni.

Aðeins 8% í net

Á árinu 2012 var staðan orðin mjög breytt. Það ár var þorskaflinn alls 205 þús. tonn þar af fengust aðeins 17 þús. tonn í net eða 8%. Þegar hér er komið sögu eru opinberar skýrslur hættar að tilgreina fjölda báta á einstökum veiðarfærum eftir mánuðum.

En hvernig er staðan nú, á árinu 2019? Gísla Reynissyni, sem heldur úti vefnum aflafrettir.is og fylgist grannt með bátum og aflatölum, telst til að seinnipart janúarmánaðar í ár hafi aðeins um 20 netabátar verið komnir á veiðar á landinu öllu, þar af fjórir smábátar. Á öllu árinu 2018 hafi aðeins 25 netabátar veitt 100 tonn eða meira hver.

Aukinn hlutur línu og dragnótar

Það sem í stórum dráttum hefur gerst er að auknar línuveiðar og dragnótaveiðar á þorski hafa komið í stað samdráttarins í netaveiðum. Á þessum umræddu þrjátíu árum minnkuðu netaveiðar sem hlutfall heildarþorskveiða úr 34% í 8% eins og áður kom fram. Á sama tíma jukust línuveiðarnar úr 11% í 33%. Dragnótaveiðar á þorski jukust úr nánast engu í 5%. Þorskveiðar í botnvörpu minnkuðu úr 52% í  46% af heild. (Þess má geta að á árinu 2018 var hlutur netaafla í þorskveiðum kominn niður í 6,7%).

Hver er orsökin?

Sú spurning vaknar hvers vegna netaveiðarnar hafi dregist svona mikið saman. Eiríkur Tómasson, framkvæmdastjóri Þorbjarnar hf. í Grindavík, sagði í samtali við Fiskifréttir fyrir nokkrum árum að ástæðurnar væru einkum tvær. Önnur væri sú að þegar þorskstofninn hafi minnkað hafi netaveiðarnar orðið óarðbærar. Minna af fiski hafi komið í hvert net og veiðarnar hafi orðið á tímabili of dýrar miðað við tilkostnað.

Hin ástæðan væri sú að verð fyrir saltfisk á Portúgalsmarkaði hefði dalað og Íslendingar hefðu misst stöðu sína þar, en sá markaður tæki aðallega netafisk. „Við Íslendingar kusum að snúa okkur í auknum mæli að saltfiskmörkuðunum á Spáni, Ítalíu og Grikklandi sem borga betur. Þessir markaðir vilja líka hvítari fisk en kemur úr netunum og því hentar línufiskurinn betur þar. Línufiskurinn býður líka upp á fleiri vinnslumöguleika, t.d. ferskflakavinnslu, á meðan netafiskurinn hentar betur í saltfisk og skreið,“ sagði Eiríkur. Hann bætti því hins vegar við að með stækkun þorskstofnsins væri verulegar líkur á að mikilvægi netaveiða ykist á ný.

Autt þar sem áður var skógur

Eiríkur minntist þess tíma þegar hundruð netabáta stunduðu veiðar á  vertíðarsvæðinu. „Ég skrapp til gamans út á Krísuvíkurberg í mars í fyrra til þess að virða fyrir mér hafsvæðið þar fyrir utan þar sem 150 netabátar lögðu net sín fyrir 15 árum eða svo. Þá voru netabaujurnar eins og skógur á haffletinum á þessum slóðum. Nú var þar ekki ein einasta bauja,“ sagði Eiríkur Tómasson í samtali við Fiskifréttir árið 2016.

Umræða um geðheilsu bænda mikilvæg
Fréttaskýring 8. mars 2024

Umræða um geðheilsu bænda mikilvæg

Vísbendingar eru um að bændur séu líklegri til að þjást af einkennum streitu og ...

Framtíðarlandbúnaður á eftir að stökkbreytast
Fréttaskýring 23. febrúar 2024

Framtíðarlandbúnaður á eftir að stökkbreytast

Á komandi áratugum er líklegt að landbúnaður breytist verulega. Þættir eins og t...

Úrgangsmálin í ólestri
Fréttaskýring 9. febrúar 2024

Úrgangsmálin í ólestri

Í byrjun síðasta árs tóku gildi lög hér á landi þar sem bann er lagt við urðun á...

Bændur telja samningsstöðu sína gagnvart afurðastöðvum veika
Fréttaskýring 30. janúar 2024

Bændur telja samningsstöðu sína gagnvart afurðastöðvum veika

Aðstöðumunur kúabænda vegna mismunandi stuðnings við kvótakaup milli landsvæða h...

Auður, kvóti, mjólk og skuld
Fréttaskýring 26. janúar 2024

Auður, kvóti, mjólk og skuld

Þegar tiltekinn hópur bænda hefur tök á að eignast mjólkurkvóta með því að vera ...

Dýrmæt erfðaefni dreifast víða
Fréttaskýring 13. janúar 2024

Dýrmæt erfðaefni dreifast víða

Eyþór Einarsson, ráðunautur hjá Ráðgjafarmiðstöð landbúnaðarins (RML), segir að ...

Ræktunarland verður kortlagt
Fréttaskýring 8. desember 2023

Ræktunarland verður kortlagt

Gert er ráð fyrir að þingsályktunartillaga um nýja landsskipulagsstefnu til 15 á...

Mikilvægi sjálfsaflahlutfalls
Fréttaskýring 17. nóvember 2023

Mikilvægi sjálfsaflahlutfalls

Hugtakið „fæðuöryggi“ hefur verið mikið til umræðu undanfarin misseri. Ef litið ...