Landbúnaður í Ísrael – einstök nýting vatns

Landbúnaður í Ísrael er óvenju fjölbreyttur þegar horft er bæði til legu landsins og landgæða, sem og í samanburði við nágrannalöndin. 

 

Skýringin felst m.a. í brýnni þörf landsins til að vera óháð öðrum löndum með matvæli. Hér er síðari hluti umfjöllunar um landbúnað í Ísrael en fyrri hlutinn birtist í síðasta Bændablaði.

 

Afar þróaður landbúnaður

 

Það er einkennandi fyrir landbúnað í Ísrael að hann er afar þróaður og byggist mikið á tæknilegum lausnum. Ísrael er næsta óháð innflutningi matvæla enda hefur ríkisstjórnin lagt á það áherslu að geta brauðfætt þjóðina með heimaframleiðslunni ef til þess kæmi að ekki væri hægt að flytja vörur til landsins, svo sem vegna ófriðar. 

 

Þessi mikli og góði stuðningur hins opinbera við landbúnaðinn hefur svo aftur leitt til þess að bændur og fyrirtæki í landbúnaði hafa þurft að leysa margvísleg framleiðsluvandamál sem fylgja því að stunda fjölbreyttan landbúnað í landi sem býr við mikinn hita samhliða úrkomuleysi. Ekki beint kjörskilyrði til landbúnaðar. Þetta hefur þó leitt af sér mikla þróun og eiga margar uppfinningar sem við þekkjum í dag rætur sínar að rekja til landbúnaðar í Ísrael. Má t.d. nefna vökvunarslöngur með dropakerfi sem dæmi um það, en þessar slöngur voru fundnar upp til þess að spara vatn við vökvun. Í stað þess að úða yfir plönturnar vatni er því veitt að rótum plantnanna og nýtir það vatnið betur. Þetta vökvunarkerfi er í dag notað víða um heim, sérstaklega þar sem spara þarf vatnið.

 

Döðlur, bananar og sítrusávextir

 

Þó svo að hátækni sé einkennandi fyrir landbúnaðinn í Ísrael þá er einnig hefðbundinn landbúnaður stundaður og fer m.a. víða fram hefðbundin akuryrkja þar sem bæði hveiti, maís, hvítlaukur og sólblóm eru uppistaða framleiðslunnar.

 

Langstærsti hluti ræktunarinnar fer fram á veturna, þegar heldur kaldara er, og er þá uppskorið í apríl og maí. Þá fer öll hefðbundin grænmetisframleiðsla fram í landinu og auk þess eru víða stórir akrar með bæði sítrusávöxtum, bananaplöntum og pálmatrjám. Banaframleiðslan er eingöngu fyrir heimamarkað enda eru ísraelskir bananar mun minni en þeir sem almennt fást í verslunum og hafa því ekki náð útbreiðslu fyrir utan Ísrael. 

 

Aðra sögu er að segja um döðluframleiðsluna en þar er landið framarlega á heimsvísu. Pálmar eru einstaklega harðgerðir og henta einstaklega vel fyrir bændur sem búa bæði við úrkomuleysi og mikinn hita eins og tilfellið er í Ísrael. Það má því víða sjá hektara eftir hektara með pálmatrjám sem plantað er í raðir með litlum götum á milli þeirra svo hægt sé að keyra um með dráttarvél sem er með sérstökum palli til þess að tína döðlurnar af pálmunum.

 

Samyrkjubúin

 

Eitt helsta kennileiti ísraelska landbúnaðarins er reksturinn á samyrkjubúunum, en bú þessi eiga rætur sínar að rekja allt aftur til tíma Jesú frá Nasaret en þá voru einmitt samyrkjusamfélög í Gyðingalandi. Samyrkjubú eru ekki algeng í dag utan Ísraels og þá oftar en ekki starf­rækt af kristnu sértrúarfólki. 

 

Í Ísrael eru samyrkjubúin hins vegar hornsteinn landbúnaðarins og mörg hver stórfyrirtæki sem veita þúsundum vinnu. Oftar en ekki byggja þau á hugsjóninni um að allir séu jafnir og eigi að fá jafnt fyrir vinnu sína en gildir það reyndar aðeins um þá sem eru í eigendahópi búsins en ekki ráðna starfsmenn. Þannig fá allir í eigendahópnum á samyrkjubúinu sömu laun óháð stöðu þeirra og vinnuframlagi og fá nóg til þessa að eiga í sig og á.

 

Reyndar er staðan þannig í dag að framangreint form við rekstur á samyrkjubúunum er mikið til horfið og mörg búanna rekin í dag sem hefðbundin fyrirtæki. Skýringin felst meðal annars í því að búunum hefur reynst erfitt að halda í unga fólkið og að viðhalda skilningi á því að allir eigi að fá jafnt óháð vinnuframlagi. Í dag eru um 250 samyrkjubú í landinu og eru þau öll í mjög blönduðum rekstri og flest með einhvers konar iðnað samhliða landbúnaðarframleiðslunni. Nokkur þeirra standa á bak við heimsþekkt vörumerki eins og Afimilk-mjaltabúnað, sem er fullkomnasti tölvubúnaður fyrir mjaltatæki sem til er í heiminum í dag, en búnaður þessi kemur frá samyrkjubúinu Afikim.

 

Samyrkjubúið Sde Eliyahu stendur einnig á bak við heimsþekkta vörumerkið Biobee en Sde Eliyahu sem er lífrænt bú sem hefur sjálft þróað ótal lausnir fyrir lífræna landbúnaðarframleiðslu eins og náttúrulega lausn gegn músum í ökrum með því að nota uglur á nóttunni og fálka á daginn! Ein þróunin hefur svo leitt af sér stóriðnað en það er framleiðsla á skordýrum til þess að nota í garðyrkjuframleiðslu svo sem til frjóvgunar á plöntum, til þess að ráðast gegn lúsum og fleira í þeim dúr. Í dag er Biobee talið þriðji stærsti framleiðandinn í heiminum á alls konar skordýrum sem kaupa má til þess að nota í lífrænni landbúnaðarframleiðslu.

 

Dauðahafið minnkar og minnkar

 

Einn mesti vandinn sem steðjar að víða í heiminum er vatnsskortur og sem afleiðing af því minni landbúnaðarframleiðsla enda er vatnið undirstaða framleiðslunnar. Í Ísrael er vatn af skornum skammti og vegna ófriðar hefur landið þurft að byggja upp umfangsmikið kerfi til þess bæði að endurnýta vatn og til þess að framleiða ferskvatn úr söltum sjó. 

 

Í dag er Ísrael talið leiðandi á heimsvísu á þessu sviði og með öfugri osmósu geta þeir í dag framleitt gott drykkjarvatn úr brimsöltum sjó. Það er ekki einungis tækni þeirra til framleiðslu á drykkjarvatni úr sjó sem er eftirtektarverð heldur einnig endurnýting vatnsins sem notað er bæði í þétt- og dreifbýli. 

 

Talið er að um 80% vatnsins sé endurnýtt í Ísrael en til samanburðar er þetta hlutfall talið vera um 17% á Spáni og um 5% í Bandaríkjunum. Við hvert bú eru stórar uppsöfnunartjarnir vatns og þar safnast fyrir bæði skolvatn, regnvatn og annað sem nýta má eftir minni háttar hreinsun. Annað vatn eins og skólp er leitt í hreinsistöðvar og þegar hreinsun er lokið er vatnið nýtt til vökvunar í landbúnaði.

 

Þessi umfangsmikla endurnýting á vatni hefur hins vegar leitt til þess að frárennsli í ána Jórdan er í dag miklu minna en áður var. Auk þess er mikið vatn tekið úr ánni og nýtt sem neysluvatn og samhliða minni úrkomu undanfarna áratugi hefur það svo leitt til þess að þetta áður mikla fljót er í dag vart svipur hjá sjón. Það hefur svo aftur leitt til þess að Dauðahafið, sem er stöðuvatn sem áin Jórdan rennur í, hefur minnkað dag frá degi síðustu áratugi. Yfirborð Dauðahafsins var -392 metra hæð árið 1930, -412 metra hæð árið 1999 og tíu árum síðar var yfirborðið í -423 metra hæð. Nú er yfirborðið komið í -430 metra, lækkar um 1 metra á ári og mun gera það á komandi árum verði vatnsrennslið í Dauðahafið ekki aukið á ný.

 

Snorri Sigurðsson

sns@seges.dk

Ráðgjafi hjá SEGES P/S

Danmörku